Σάββατο 6 Ιουνίου 2009

να είσαι άραβας στην ελλάδα και την ευρώπη. ελληνικός και αραβικός πολιτισμός

κυρίες και κύριοι, φίλοι και φίλες, ας έρθουμε πιο κοντά με κάποια βιωματικά στοιχεία:
τη δεκαετία του 70, με τη μαμά μου, ψάχνουμε σπίτι προς ενοικίαση. ξέρουμε, έχουμε βάλει τα καλά μας. να ένα διαμέρισμα. ο θυρωρός είναι ο ελεγκτής, φαίνεται του αρέσουμε, και μας πλέκει το εγκώμιο του διαμερίσματος: είναι έκτακτο διαμέρισμα, θα σας αρέσει, οι ένοικοι της πολυκατοικίας είναι καθώς πρέπει, κλπ κλπ. μπαίνουμε στο ασανσέρ για να το δούμε, και τότε εγώ, μαθήτρια του τότε γυμνασίου, γυρνάω στη μαμά μου για να μεταφράσω τι ε΄πε ο θυρωρός, μιας και είμαστε σε ξένη χώρα και η μαμά μου μιλούσε μόνο ελληνικά.
- τι συμβαίνει; δεν είσαστε βέλγοι; λυπάμαι, δε χρειάζεται να το δείτε, εδώ μένουν μόνο βέλγοι...

αυτό είναι ο οριενταλισμός που λέγανε οι ομιλητές προηγουμένως:
τα μάτια του άλλου που είναι κλειστά ή ανοιχτά, και διαψεύδουν αυτό που μπορεί να δουν με αυτό που έχουν στη σκέψη τους.
έτσι είναι ο οριενταλισμός που περιγράφει ο εντουάρ σαϊντ, που βασίζεται στην ιδέα του διαχωρισμού και της 'προστασίας' μιας φαντασματικής ταυτότητας.

το δεύτερο περιστατικό που θα ήθελα να σας αναφέρω είναι πρόσφατο. μετά πό προσωπικές βαθύτερες αναζητήσεις βρέθηκα καθηγήτρια αραβολογίας στο πανεπιστήμιο αθηνών.
βρίσκομαι μια μέρα στο λεωφορείο, καθομαι στο τελευταίο κάθισμα, κι ανοίγω ένα αραβικό βιβλίο. κανείς δεν κάθεται δίπλα μου, κι εγώ, πώς το σκέφτηκα, κάθομαι σταυροπόδι.
έρχεται ένας κύριος σε μια στάση, και κάθεται στην διπλανή αδειανή θέση. απορροφημενη στο βιβλίο μου, δεν αλλάζω στάση, και σε μια στιγμή το παπούτσι μου ακουμπάει την άκρη του παντελονιού του. αμέσως το νιώθω, του ζητάω συγγνώμη που τον άγγιξα και φυσικά δε συνεχίζω το σταυροπόδι.
αυτός κανει λίγη ώρα, με κοιτάει, και λέει φωναχτά όσο πιο δυνατά μπορεί:
σταυροπόδι κάθονται μόνο στο σαλόνι του σπιτιού τους, ΑΝ ΕΧΟΥΝ ΣΑΛΟΝΙ! καταλάβατε; Αν ΕΧΟΥΝ ΣΑΛΟΝΙ ΛΕΩ!!!
τον αποκάλεσα βέβαια αγενέστατο,
κι αυτός μου είπε:
άντε, διαβάστε τα αραβικά σας, που δεν έχετε πολιτισμό στην πατρίδα σας και μαζευόσαστε όλοι εδώ!
γύρισα στην πατρίδα μου μετά από ξενητειά δεκαετιών, ΄και κάποιος, στην πατρίδα μου, με έκανε να νιώσω ξένη! τον ενόχλησαν 'τα αραβικά μου', κι ένιωσα ξένη, τώρα, που τέλος πάντων, κάπως κάπου έχω φτάσει...

εκτός από αραβολόγος, είμαι και μαμά τριών παιδιών. όταν η κορούλα μου ήταν μικρή, μου επεσήμανε μια ψυχοπαιδαγωγός ότι είχε πρόβλημα, αφού άρχιζε τις ζωγραφιές της στο νήπιο από τα δεξιά προς τα αριστερά, κι αυτό ήταν αντικανονικό!!!
καμιά φορά στο πανεπιστήμιο μου λένε τα παιδιά 'α, ναι, γράφουν ανάποδα οι άραβες'
λέω κι εγώ
ναι, ναι, ανάποδα...
πιάνω κουβέντα λιγάκι να ξεχαστούν και ζητάω να γίνει μια αριθμητική πράξη στον πίνακα με τετραψήφιους αριθμούς. μόλις πάνε ν' αρχίσουν από τα δεξιά, λέω:
α όχι, εμείς δε γράφουμε ποτέ ανάποδα! τώρα εσύ ανάποδα γράφεις; για πρόσεξε λιγάκι!
η θέση του άλλου, δεν είναι ανάποδη...
και γελάμε γιατί χαιρόμαστε.
γιατί η γνώση του άλλου είναι επίγνωση και της δικής μας κατάστασης.

να είσαι άραβας στην ευρώπη είναι και ήταν λειτουργικό:
ο άραβας προσέφερε γνώση,
γνώρισε αποικιοκρατία,
βασανίστηκε για να επιβιώσει ως μετανάστης και να έχει σήμερα ένα δικό του τρόπο ζωής ριζωμένος πια στην ευρώπη.

να είσαι άραβας στην ελλάδα είναι αλλιώς:
νιώθεις αδελφός.
γιατί;
γιατί η ίδια η ιστορία και η γεωγραφία μας ενώνει:
-οι άραβες έχουν την έρημο, εμείς έχουμε τη θάλασσα
-έχουμε κοινό μεσαιωνικό πλούτο που μοιραζόμασταν γνώση και θαυμασμό ο ένας προς τον άλλο, μ' έναν λαμπρό βυζαντινό πολιτισμό, κι έναν εξίσου λαμπρό αραβικό πολιτισμό. παρά τις μάχες, είχαμε ανταλλαγές γιατρών, μαθηματικών, καλλιτεχνών, μοιραστήκαμε πολλά και θαυμάσια.
-και οι δυο προσφέραμε στη δύση την αναγέννησή της: οι άραβες με τις μεταφράσεις της ανδαλουσίας κι οι βυζαντινοί με το φευγιό των λογίων γύρω στο 1453, δλδ αργότερα.
- και τους δυο, άραβες και ρωμιούς, δλδ βυζαντινούς, τους έλιωσαν οι σταυροφόροι και τα τουρκικά φύλλα τον 11ο αιώνα πρώτα, και μετά με την ολοκληρωτική εξάπλωση της οθωμανικής αυτοκρατορίας πάνω στα εδάφη των μεσαιωνικών αυτών πολιτισμών το 15ο και 16ο αιώνα.
-και οι δυο, τείναμε προς την ανεξαρτησία την ίδια εποχή: αφού και οι δυο περάσαμε την τουρκοκρατία, εμείς είχαμε το 1821, οι άραβες είχαν την ίδια εποχή την έναρξη της νάχντα, την ιστορική αφύπνιση προς την ανεξαρτησία και την αποδέσμευση από την τουρκική κυριαρχία.
- κοινό είχαμε και το πέρασμα από τα εδάφη μας ξένων δυνάμεων που έμειναν 'ξένες' για μας και για τους άραβες.
τέλος πάντων, παλέψαμε για την ανεξαρτησία παράλληλα. κι αυτοί κι εμείς, λέμε, τώρα, ότι έχουμε φτάσει καπως στην ανεξαρτησία...

πίσω από τους ανθρώπους και τους λαούς ένας πολιτισμός.
πρώτα μια διευκρίνηση, σχετικά με το περίφημο 'σύγκρουση των πολιτισμών', που ακούστηκε πάλι.
μένω στα τρία πρώτα γράμματα της λέξης, 'πολ', και λέω: όταν είναι πολλοί, ή κάνουν πόλεμο, ή κάνουν πόλη. από κει έρχεται ο πολιτισμός. άρα δεν υπάρχει 'σύγκρουση πολιτισμών', υπάρχει 'πόλεμος συμφερόντων' με άνομα άλλοθι κάθε φορά...

ο ελληνικός πολιτισμός: είναι τέτοιος ώστε να περιέχει αντιφάσεις και περιθώρια.
τα περιθώρια επεκτείνουν την ελευθερία, στα χειρόγραφα, τα περιθώρια γιομίζουν με τη ζωντάνια του αντιγραφέα, στη ζωή όταν υπάρχει περιθώριο κινήσεων υπάρχει ελευθερία, όπως στο χαρτί έτσι και στην κοινωνία, η ελευθερία στο χώρο, είτε των ιδεών είτε των κινήσεων, αποβαίνουν στο ίδιο: επεκτείνουν τον πολιτισμό.
σκεφτείτε τον κλασικό μας ευρυπίδη και την ανατολίτισσα μήδειά του.
φανταστείτε σήμερα ένα συγγραφέα να φέρνει αριστούργημα με τον τίτλο, π.χ., 'ο αλβανός'. νομίζω έγινε μια τέτοια κίνηση στον κινηματογράφο, και ξέρουμε πώς πήγαν τα πράγματα.
άρα, όταν υπάρχει περιθώριο, υπάρχει χώρος για το νέο, το καινούριο, και ο πολιτισμός είναι ζωντανός και πλουσιότερος.
ακόμη κι αν θέλεις να παλέψεις, να πολεμήσεις με τον άλλον, πολιτισμός είναι να πλησιάσεις και να τον δείς καλύτερα: να τον γνωρίσεις.
διάβαζα πριν έρθω εδώ το βιβλίο του εντρες, εισαγωγή στο ισλάμ, που ανέφερε ότι για λόγους πολεμικής, ζητήθηκε η πρώτη λατινική μετάφραση του κορανίου το 1143, δλδ το 12ο αιώνα.
οι βυζαντινοί, που ζούσαν δίπλα αμφοτερίζοντες πολέμους και εχθροπραξίες, ήδη τον 9ο αιώνα, είχαν μεταφράσει αποσπασματικά επίσης αλλά ήδη από τότε, το κοράνι. ήθελαν να ξέρουν ήδη πώς να τοποθετηθούν απέναντι στον 'εχθρό'. ναι μεν εχθρός, αλλά να τον γνωρίσουν, να σταθούν σχετικά τίμια στον αγώνα.

με την ίδια αμφοτερίζουσα λογική ο ευρωπαϊκος διαφωτισμός καλλιέργησε τις αραβικές σπουδές, πολλές φορές φορές στέλνοντας και επιτοπίως οικονομικούς κατασκόπους (σάμπως τέτοιος δεν ήταν και ο έλγιν, που αγόρασε τα δικά μας μάρμαρα;)
η διαφοροποίηση ανάμεσα στο 'ενάντια' και το 'συναπάντημα' έγινε σταδιακά μέσω της γνώσης.
αν οτ πρώτο πανεπιστήμιο που είχε αραβικές σπουδές ήταν το πανεπιστήμιο της λουβαίν, ήταν ακριβώς γιατί το πανεπιστήμιο ήταν καθολικό, κι ο πάπας ήθελε ειδικούς για τους σκοπούς του. οι σπουδές όμως, έστω κι αν ξεκίνησαν με αυτό το κίνητρο, συνεχίζουν μέχρι τώρα μια μεγάλη παράδοση επιστήμης.
η πρώτη έδρα στην οξφόρδη έγινε τον 17ο αιώνα, τον ίδιον αιώνα και στη γαλλία αναπτύχθηκε η 'ανατολική βιβλιοθήκη' του ερμπελό.
αρχές 18ου αιώνα, ένας φοβερός τύπος, ο γκαλάν, που είχε αποστολή να παζαρεύει διάφορα στην υψηλή πύλη, είχε την ευφυία να 'τσιμπήσει' ένα αθάνατο κείμενο: τις 1001 νύχτες. χάρη σε αυτόν έγιναν γνωστές παγκοσμίως, χάρη σε αυτόν και οι ίδιοι οι άραβες τις εξέδωσαν, μετά τη γαλλική μετάφρασή τους από τον γκαλλάν.
αυτός ο τσίφτης ο γκαλλάν όμως, ήταν διαόλου κάλτσα. έτσι λοιπόν, μέσα στις 1001 νύχτες που μετέφρασε, έβαλε κι ένα δικό του παραμυθάκι, που το είπε δήθεν 'εκ του αραβικού', ήταν όμως από το δικό του κεφαλάκι κατεβασμένο (χι χι χι).
ο πολύ σοβαρός σιλβέστρ ντε σασύ (1758-1830), πατέρας της αραβικής φιλολογίας στη δύση, εξέδωσε πρώτος το αραβικό κείμενο. καταλαβαίνετε πόσο πολύτιμοι στη διαφωτιστική στάση της εποχής ήταν οι άραβες τότε...
η ανάδειξη του κόσμου αυτού ωφέλησε τον αραβικό κόσμο στη δική του αναγέννηση ενάντια στον οθωμανικό ζυγό.
ο μουχάμαντ άλι (1805-1848) έφερε τυπογραφείο στην αίγυπτο, μαζί με άλλα βιομηχανικά εργαλεία, κι έβαλε να μεταφράζουν από τα γαλλικά και τα αγγλικά, αλλά κυρίως από τα γαλλικά, τις οδηγίες χρησης των μηχανημάτων, και τα βιβλία επιστήμης και τεχνολογίας της εποχής
ό,τι άρχισε ο μουχάμαντ άλι στην αίγυπτο συνεχίστηκε στο λίβανο με τον ιμπραχήμ πασά. στο λίβανο, πληθυντικός πληθυσμός, ιδρύθηκαν το αμερικανικό πανεπιστήμιο, το πανεπιστήμιο του αγίου ιωσήφ και η μαντράσατ ουατανίγια, κρατική σχολή.
διαφωτισμός και νάχντα, ο ένας έφερνε νερό στο πηγάδι του άλλου, ο ένας έπαιρνε νερό από το πηγάδι του άλλου.
να θυμηθούμε λίγο και το σαμπολιόν, που κατάφερε να λύσει το γρίφο των ιερογλυφικών, ακολουθώντας το στρατό του ναπολέοντα στην αίγυπτο...

ο πολιτισμός είναι λοιπόν αυτός που μπορεί να αναγεννάται κάθε φορά, να είναι ζωντανός, παραθέττονατς ΄χωρο στο περιθώριό του.
άρα, σεβόμενοι τη θρησκεία του καθενός, ακόμη και τη θρησκείας της κοινωνίας ολόκληρης, θα την τιμήσουμε ως πίστη και ελευθερία.
ο ΑΡΑΒΙΚΟΣ πολιτισμός είναι ένα κομψοτέχνημα αιώνων και γλώσσας και ήχωνπου γέννησε το ισλάμ τον 7ο αιώνα μ.Χ.
η ποίηση, η μουσική η επιστήμη, η τεχνολιγία, γεννήθηκαν μέσα στην ενατένιση της ζωής.
πολιτισμ΄ςο με βάση τη γλώσσα και το χώμα είναι λοιπόν σωστότερη αναφορά.

-όπως η γλώσσα, κυρίως οι 'αέναες γλώσσε', όπως η ελληνική και η αραβική, αλλοιώνονται, αλλάζουν, παίνουν κεινούριο χρώμα σε κάθε εποχή, δλδ ΠΛΟΥΤΙΖΟΥΝ,
-όπως και το χώμα, που θρέφει και το θρέφουν τα δέντρα μας, τα άνθη μας, τα σώματά μας, μιας και είμαστε κι εμείς θνητοί,
αυτά θρέφουν τον πολιτισμό, σκέψεις που ξεπερνιούται, κι όχι πίστη στο αιώνιο, που δεν αλλάζει.
το ισλάμ μπορεί να είναι πηγή πολιτισμού, αλλά ο πολιτισμός δεν είναι ισλαμικός. αραβικός είναι, απλωμένος παντού.


όντως, θεωρώ ότι ένας πολιτισμός δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται με γνώμονα τη θρησκεία. όσο για το επιχείρημα 'το ισλάμ δεν είναι μόνο θρησκεία, είναι και κοινωνία' ναι, ναι, δε με απασχολεί. σέβομαι τον Καθένα χωρίς την ετικέτα του Αιώνιου. Σέβομαι τον Αιώνιο μα αυτό δεν είναι πολιτισμός.
ο πολιτισμός είναι μια έννοια εντελώς μα εντελώς διαφορετική. ανθρώπινη.
--------
αυτά θυμάμαι να είπα, αυτά έγραψα τώρα εδώ, στον καινούριο μου υπολογιστή, όπου δεν έχω ακόμη γουόρντ, άρα ο μόνος τρόπος να γράψω είναι να χρησιμοποιώ το ίντερνετ, το οποίο, σημειωτέον το άτιμο, μέσω του κινέζου, με κατέστρεψε...

15 σχόλια:

PAN-DORA είπε...

Kαταλαβαίνω πως αραβικός πολιτισμός και ισλάμ δεν είναι έννοιες ταυτόσημες (όπως ίσως ελληνισμός και χριστιανισμός, καθώς και τα περί ελληνορθόδοξου πολιτισμού έχουν δεχτεί πολλή αμφισβήτηση). Ούτε όμως κι η θρησκεία ταυτίζεται με το αιώνιο. Γεννιέται και διαμορφώνεται εν τω κόσμω. Μιλάει για το άχρονο εν χρόνω. "Γράφει" πάνω στην ηθική συνείδηση των ανθρώπων. Τους παρέχει το εύκαμπτο ή άκαμπτο πλαίσιο εντός του οποίου μπορούν με λίγη ή πολλή ελευθερία να παραγάγουν τα πολιτιστικά τους αγαθά. Αυτό το πλαίσιο, νομίζω, είναι που κάνει κάποιες φορές τους ανθρώπους ν΄ασφυκτιούν και τους πολιτισμούς να παρακμάζουν. Τον γνήσιο σεβασμό (και θαυμασμό) τον κερδίζουν, πιστεύω, οι θρησκείες, οι κοινωνίες κι οι πολιτισμοί που αφήνουν λίγο ανοιχτό το παράθυρο να μπει φρέσκο αεράκι. Τι καλά που σε ξαναδιαβάζουμε!

Roni Bou Saba روني بو سابا είπε...

καταπληκτικός ο λόγος σας! ανθρωποκεντρικός, και με τις πρέπουσες "ατάκες".

zalmoxis είπε...

Αυτός είναι ο αντιπροσωπευτικός τύπος του Ελληνάρα!
Ακριβώς σαν τον βλάκα που κάθησε δίπλα σου!
Ζει στην πιο βρώμικη πορωτεύουσα της Ευρώπης (και σε μια από τις πιο άσχημες του κόσμου) ψηφίζει τους πιο άχρηστους πολιτικούς που θα μπορούσε να βρει, τον κυβερνούν 5 οικογένεις έναν αιώνα τώρα, είναι βουτηγμένος μέσα στο βόθρο της διαφθοράς, έχει πάνω του ένα σωρό κόμπλεξ, είναι αμόρφωτος, δεν διαβάζει, περνάει τις ώρες τυ μπροστά στο χαζοκούτι, βρωμάει απλυσιά και κατά τα άλλα το παίζει "ανώτερος" και "πολιτισμένος".
Ευτυχώς, κάτι το δημογραφικό, κάτι η επερχόμενη οικονομική χρεωκοπία του, σε μερικά χρόνια θα ξεμαγαρίσει ο πλανήτης από δαύτον!

Μηθυμναίος είπε...

Φοβού τους Κινέζους και σχόλια-δώρα φέρουσι...

Μα στο γράψαμε στα σχόλια, Ελένη, αλλά θα έπρεπε να είχε γίνει η δουλειά.

Υπομονή, συμβαίνουν πάντα κάτι τέτοια...

Καλό Σ.Κ.

Unknown είπε...

pandoraκι, σκέφτομαι ότι είναι θέμα αρχής, η θρησκεία να μην καθορίζει πολιτισμό, γιατί τότε ο πολιτισμός δεν είναι ελεύθερος.
η λέξη πολιτισμός είναι λέξη υπέρ της εκκοσμίκευσης, του κόσμου των ανθρώπων.

Unknown είπε...

ρόνι, χαιρετισμούς στη μαρία! και άντε με το καλό, η δική σου ομιλία στην ημερίδα μας ήταν άριστη!

Unknown είπε...

ζάλμοξ, τι να σου πω!
ελληναράδες τους τρώω συχνά στη μάπα, όπως και αραβαράδες, και παντού φτήνια από χαλασμένα μύδια-ανθρώπους... άει σιχτίρ πια! κάθε μέρα βρίσκουμε από δαύτους, και τώρα τελευταία τα παίρνω στην κράνα με τους κρυφούς!
αχ, αύριο καλό βόλι, έ, να προσέξεις την ψήφο σου! θα έχεις μεγάλο πρόβλημα στην επιλογή!
είναι όλοι ο είναι καλύτερος από τον άλλον...:)

Unknown είπε...

μηθ, το αστείο είναι ότι κανω τον κινέζο με τον κινέζικο ιό, γιατί όλα συνέβησαν με το που πήγα να τον βάλω στον κάδο!

Μηθυμναίος είπε...

Να προσέχεις!!!

shirine nour είπε...

τι κρίμα που το έχασα:(
υπέροχο το κείμενο-σχόλιό σου Ελένη μου!!!
πάρα πολύ το χάρηκα και συμφωνώ και προσαυξάνω!
να το αναρτήσω ως έχει στο μπλογκ του κεμεαπ?
φιλιάααααααα!!!

υ.γ. μάλον θα πρέπει να σου φιάξω ένα φυλαχτό με όλα αυτά που σου συμβαίνουν τελευταία.
ε? τι λες?

Unknown είπε...

sirine νιώθω ότι τίποτα δεν κάνω που να αξίζει έστω και ελάχιστα, και γι'αυτό νιώθω παράξενα που ώρες ώρες νομίζω ότι μιλάω ειλικρινά, για χίλια δυο...
έτσι κάπου χαίρομαι που βλέπω ότι μερικοί, συστηματικά τουλαχιστον ένας ή μία, βρίσκουν αστεία αυτά που γράφω...:)
το κείμενο είναι ελευθερο, το πας ΄΄οπου θες και σ' ευχαριστεί και για τη βόλτα και το διάλογο.
το άλεφ βγήκε; είχα μια βιβλιοπαρουσίαση για ένα βιβλίο που δάνισεισα σε κάποιον και δεν ξέρω πια ποιον... για το κιτάμπ αλ-αγάνι

shirine nour είπε...

το δεύτερο τεύχος του αλεφ δεν βγήκε ελενάκι μου... δυστυχώς μείναμε στο πρώτο. το κέντρο αντιμετωπίζει εδώ και καιρό οικονομικό πρόβλημα. για περισσότερες πληροφορίες όμως θα πρέπει να μιλήσεις με τον γκαμάλ.
φιλιά πολλά και την καληνύχτα μου.

shirine nour είπε...

τελικά αυτούς που είχα στο νου μου να διαβάσουν στο κεμεαπ την αναδημοσίευση της ανάρτησής σου, το είχαν ήδη διαβάσει απο την δική σου, δηλαδή, κατευθείαν από την πηγή!
:)!

paramythou είπε...

Συγχαρητήρια! Το ποστ σου είναι πηγή γνώσης, πολιτισμού, πληροφόρησης κι επικοινωνίας. Είναι γνωστό το τί πολιτισμό άφησαν πίσω τους οι άραβες, απο όπου κι αν πέρασαν. Αλλοι ήταν οι βάρβαροι....
η παραμυθού

Ελένη Λιντζαροπούλου είπε...

Πολύ ενδιαφέρον, ζεστό και μεστό κείμενο-όπως πάντα.
Πράγματι η θρησκεία είναι μέρος του πολιτισμού, όχι ο πολιτισμός μέρος της θρησκείας… και αυτά τα δύο μεγέθη καθόλου δεν έχουν να κάνουν με το Άχρονο και το Υπερβατικό αλλά με την αναζήτησή του.
Εξ’ άλλου, γνωρίζοντας κανείς Μουσουλμάνους μετανάστες διαφόρων εθνικοτήτων ή Άραβες διαφόρων θρησκευμάτων, καταλαβαίνει τις διαφορές και αναγνωρίζει-αν έχει μάτια να το δει-την κοινή βυζαντινή ρίζα Ελλήνων και Αράβων.
Θα θυμηθώ ξανά το παράπονο του π. Θεοδόσιου, Άραβα ιερέα στο Ισραήλ, όταν μιλούσαμε για την «πολιτική κατάσταση στο Πατριαρχείο… «γιατί εμείς δεν είμαστε Βυζάντιο, Ρωμιοί δεν είμαστε;»
Ο Άραβας Χριστιανός με το Ισραηλινό διαβατήριο, εντάσσει τον εαυτό του στο Ρωμαίικο, αλλά εμείς τον θεωρούμε ξένο;
Σκέφτομαι ακόμη τους Αιγύπτιους μαθητές μου στο Σχολείο Μεταναστών όπου διδάσκονται Ελληνική γλώσσα… πόσο βαθύτερη σκέψη έχουν… πόσο διαφορετικά στέκουν απέναντι στην τέχνη… κάθε φορά θαυμάζω την ερωτική τους σχέση με τη ζωή και κάθε φορά λέω: είμαστε συγγενείς, γι αυτό και με έλκουν και με καταλαβαίνουν.


Την Καλημέρα μου