βασίλη, χρόνια πολλά! το έθιμο της βασιλόπιττας

λοιπόν, τώρα τα λάφυρα από τον νόστο:
http://noctoc-noctoc.blogspot.com/2008/12/greek-saint-basil-and-santa-claus-of.html
γράφει μεταξύ των άλλων ο νόστος:

Την ημέρα του αγίου Βασιλείου (πρωτοχρονιά) έχουμε την προσμονή ενός ταπεινού και καλού Έλληνα αγίου με τα μαύρα γένια και το σκούρο φτωχό ράσο, που έρχεται από την Καισάρεια της Καππαδοκίας (Μικρά Ασία) να ευλογήσει τα σπιτικά μας και να πάρει το δικό του κομμάτι από τη βασιλόπιτα (βγάζομε ένα του Χριστού, ένα της Παναγίας, ένα του αγίου Βασιλείου, ένα του φτωχού, ένα του σπιτιού, και μετά τα δικά μας –αν πέσει το φλουρί του Χριστού, της Παναγίας ή του αγίου Βασιλείου, το δίνουμε στην εκκλησία).
Αυτός είναι ο άγιος Βασίλειος, ο φιλάνθρωπος επίσκοπος του 4ου αιώνα μ.Χ., ο άνθρωπος των γραμμάτων ο ταπεινός και θαυματουργός (ένας από τους Τρεις Ιεράρχες), και όχι ο πονηρούλης Santa Claus που εισήχθη από την Αμερική για να διαφημίσει αναψυκτικά και την πραμάτεια των εμπόρων. Καλός είναι κι αυτός (με την άσπρη γενειάδα και το βαθύ γέλιο και την ταλαιπωρία του –λόγω κοιλίτσας– να χωρέσει από τις καμινάδες) αλλά ο δικός μας, ο ρωμιός άγιος, είναι πιο άγιος, πιο βαθύς (σε νόημα), λιγότερο διαφημιστικός αλλά όχι λιγότερο αξιαγάπητος.
Για την ιστορία αναφέρουμε ότι ο Santa Claus, ο ....

(διαβάστε εκεί τη συνέχεια, έχει και μουσική)


το υπέροχο ψηφιδωτό επίσης από το νόστο το έχω κλέψει.

και τώρα θα σας παραθέσω
την παράδοση για το έθιμο της βασιλόπιττας
(που είχα γράψει στα σχόλιά του):
ο άγιος βασίλειος ανήκε στην ομάδα των χριστιανών πατέρων που έκαναν να αναβιώσει στη μικρά ασία η δεύτερη ρητορική περίοδος, μετά αυτή του δημοσθένη.
δλδ χειρίζονταν τόσο καλά και τόσο ωραία την αρχαία ελληνική γραμματεία. όντως, τα κείμενα του βασιλείου, του γρηγορίου, -ναζιανζηνού και νύσης, του χρυσοστόμου, και άλλων της εποχής, είναι ιδιαίτερα πλούσια.
και η επίδραση αυτών των αγίων στη ζωή της ανατολικής ελληνόφωνης εκκλησίας συνέδεσε με την εξέλιξη της πατρολογίας ό,τι καλό υπήρχε στην αρχαία ελληνική γραμματεία (κι ας το έχουμε αυτό στο νου μας, αντί να λέμε ότι ανάμεσα στο χριστιανισμό και τον ελληνικό πολιτισμό υπάρχει μόνο έχθρα).
...
αν μου επιτρέπεις, θα γράψω κάτι εδώ για τη βασιλόπιτα και την παράδοσή της, γιατί άκουσα και διάφορα στο σχολείο του γιου μου και στεναχωρήθηκα. δήθεν ότι ο άγιος βασίλειος είχε να κάνει με ... τούρκους! λες και τον τέταρτο μετά χριστον αιώνα υπήρχαν οι τούρκοι στη δυτική ασία!...

λοιπόν ο άγιος βασίλειος είχε φοιτήσει στην αθήνα. ανάμεσα στους συμφοιτητές και φίλους του, ήταν ο κατοπινός ιουλιανός ο παραβάτης.
όταν ο μετέπειτα αυτοκράτορας ιουλιανός θα περνούσε με το στρατό του από την καισάρεια, λέει η παράδοση, για να πολεμήσει τους πέρσες, έστειλε προάγγελους στην καισάρεια ζητώντας από το βασίλειο να του στείλει ένα 'βασιλικό γεύμα που να είναι ίδιο με αυτά που τρώει ο βασίλειος'.
ο βασίλειος του έστειλε χόρτα, ψωμί και νερό.
γιατί γνωστή ήταν η άσκηση της νηστείας για τον αδύνατο πάντα άγιο βασίλειο.
ο ιουλιανός θύμωσε, και του έστειλε χλόη ως αντίδωρο.
κι ο βασίλειος διεμύνησε ότι αυτό έτρωγε, αυτό έστειλε. (προφανώς δλδ, περί νηστείας και ειδωλολατρείας ο λόγος).
μήπως και ο βασιλιάς έτρωγε χλόη λοιπόν;
όταν μεταφέρθηκε ο λόγος του βασιλείου στον ιουλιανό, αυτός θύμωσε και είπε:
θα πάω τώρα στον σκοπό μου. γυρνώντας όμως προς κωνσταντινούπολή, θα περάσω από την καισάρεια και θα την εξαφανίσω!
ο βασίλειος και οι υπήκοοι διερωτώνταν πώς να τον εξευμενίσουν, που είχε θυμώσει τόσο πολύ.
ο βασίλειος, γνωρίζοντας ότι ο ιουλιανός αγαπούσε τους θησαυρούς, παρήγγειλε σε όλους τους χριστιανούς της πόλης, να φέρουν χρυσαφικά για να τον προϋπαντήσουν με αυτά, και να θεωρηθεί η πράξη δώρο και να εξευμενιστεί ο εξαγριωμένος αυτοκράτορας.
έτσι κι έγινε. μαζεύτηκε ένας μεγάλος θησαυρός για τον ιουλιανό, από τα χρυσαφικά των διαφόρων πολιτών.
συγχρόνως γινόταν προσευχή να τους βοηθήσει ο θεός.
όταν μαθεύτηκε ότι ο ιουλιανός τέλειωσε την εκστρατεία του και επέστρεφε, ο βασίλειος προσευχόταν διαρκώς, με πολύ κόσμο, στην εκκλησία της παναγίας.
μια νύχτα, είδε στον ύπνο του την παναγία, να λέει: πέστε στο μερκούριο να πάρει τα όπλα του και να αναλάβει, και όλα θα πάνε καλά!
ο βασίλειος ξύπνησε, κατάλαβε ότι το όνειρο δεν ήταν ένα απλό όνειρο. στην περιοχή είχε κάποτε μαρτυρήσει ο άγιος μερκούριος, και φυλασσόταν το σώμα του στην εκκλησία του αγίου μερκουρίου.
την άλλη μέρα διαδόθηκε ένα παράξενο γεγονός: ο ιουλιανός είχε πεθάνει στη διαδρομή επιστροφής....
ευχαρίστησαν το θεό όλοι που ο κίνδυνος έληξε.
ο βασίλειος, μη γνωρίζοντας ποιανού είναι τι από την περιουσία που είχε μαζευτεί, είπε να φτιάξουν ψωμάκια, και να βάλουν μέσα το κάθε τι, να μη φαίνεται.
και τα μοίρασε σε όλους.
λέγεται λοιπόν, ότι ο καθένας βρήκε αυτό ακριβώς που είχε δώσει...
να μια παράδοση της βασιλόπιττας...
==============

έχω να δω το βασίλη μαρκεζίνη τουλάχιστον 8 χρόνια.
έγινε φίλος μου καρδιακός το 1983. είναι ο καλύτερος βυζαντινός φιλόλογος που έχω γνωρίσει. και φυσικά δεν τον ξέρει ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας του, γιατί είναι ξένος από ό,τι δήποτε θα μπορούσε να τον προβάλει. αυτός θα ήταν πολύ καλός παπάς, αν γινόταν, γιατί όταν έχεις μια κουβέντα μαζί του δε δίνει ποτέ ηλίθιες κοινωνικές συμβουλές, αλλά με περίσκεψη αναδεικνύει μια πραγματική δικιολογία, δλδ μια πραγματική ερμηνεία για ό,τι συμβαίνει.
κι ο άλλος βασίλης που θέλω ιδιαιτέρως να ευχηθώ, είναι ο φίλος μου από τα βόρεια. πολύ νεώτερος από μένα, αλλά με ωριμότητα πολύ μεγαλύτερη από τη δική μου (εύκολο αυτό, θα μου πεις). όταν τον ακούς, νομίζεις ότι μιλάς με ψυχίατρο που ξέρει να χειρίζεται τις δυσκολίες του άλλου.
να σαστε καλά, φιλοι μου, χρόνια σας πολλά!