αυτά τα πουλιά και...

Αμπού Φιράς αλ-Χαμντάνι.
Γεννήθηκε το 932, και σε ηλικία 3 ετών δολοφόνησαν τον πατέρα του, που ήταν κι αυτός ποιητής. Η μητέρα του ήταν Ελληνίδα, και κατέφυγε στο Χαλέπι, στην αυλή του Χαμντανίδη Σάιφ αλ-Ντάουλα, συγγενούς του πατέρα του. Μορφώθηκε εκεί και έλαβε μέρος σε πολλές εκστρατείες εναντίον των Βυζαντινών στο πλευρό του Σάιφ. Αιχμαλωτίστηκε και πέρασε τέσσερα χρόνια της ζωής του στην Κωνσταντινούπολη (962-966). Όταν επέστρεψε, επαναστάτησε εναντίον του γιου και διαδόχου του Σάιφ αλ-Ντάουλα, φυλακίστηκε και εκτελέστηκε το 968. Ο χαρακτήρας του είναι ό,τι ακριβώς οι Άραβες θεωρούσαν "αραβικό ιδεώδες": ατρόμητος, γενναιόδωρος, ευγενικής καταγωγής (τίτλο ευγένειας αποτελούσε το γεγονός ότι είχε Ελληνίδα μητέρα). Αυτό εκφράζει και η ποίησή του. Έγραψε κασίντα πανηγυρικού και επικού χαρακτήρα, μικρότερα ποιήματα, όπου εξυμνούσε τη φιλία και τον έρωτα, καθώς και σιιτικές ωδές. Είναι όμως γνωστός για τα Ρουμιγιάτ, ‘Τα Ρωμαίικα’ (εννοείται: ποιήματα), που έγραψε όταν ήταν αιχμάλωτος στην Κωνσταντινούπολη, γεμάτα νοσταλγία για την πατρίδα του, παράπονο και ηρωισμό. Η μελέτη των ποιημάτων αυτών θα ήταν σίγουρο ενδιαφέρον να γίνει για να γνωρίσει κανείς τη διαπολιτισμική πλοκή που είχε η ζωή του .

Αχ γειτόνισσα!

«Λέγω, καθώς μια περιστέρα θρηνούσε σιμά μου: Αχ γειτόνισσα, νοιώθεις τη συμφορά μου ;
Εσύ, δεν υποφέρεις ! Δε γνώρισες εσύ του χωρισμού το δρόμο κι ούτε περάσαν έγνοιες απ’ το νου σου.
Πώς λοιπόν θλιμμένη καρδιά κουβαλάν τα φτερά σου στον ψηλό τον κλώνο;
Αχ γειτόνισσα, ο χρόνος άνισα φέρθηκε με μάς τους
δύο ! Έλα τις λύπες να μοιραστούμε, έλα !
Έλα ! βλέπεις αποδυναμωμένη την καρδιά που κουβαλώ, σε παλιωμένο κορμί να σπαράζει !
Ένας αιχμάλωτος γελά μαζί σου, κι εσύ μια ελεύθερη να κλαις ! σιωπά ο θλιμμένος, κι η ανέμελη δακρύζει ;
Ταιριάζουν πιο πολύ σε μένα τα δάκρυα τούτα, όμως στη συμφορά μου και τα δάκρυα ακόμη σπανίζουν !»

[Μετάφραση Νασίφ Νταχντάλ]

(αυτός φυλακισμένος, η περιστέρα ελεύθερη)
(απόσπασμα από το βιβλίο εισαγωγή στη λογοτεχνία των αράβων, εκδόσεις ελληνικά γράμματα, αθήνα 2001.

να κι ένα άλλο απόσπασμα από ποίημα του χαμντάνι:

ω εσύ βασιλιά, περπατάς το χιτώνα της δόξας ντυμένος
στεφάνωσε η άνοιξη μ’ ομορφιά τους κάλυκες που χουν λούσει τα νέφη
θαμπώσαν τα μάτια στην ομορφιά του που λάμπει όπως το πρόσωπο αυτών που έχει αγγίξει η αγάπη
ήρθαν μπρος μας ποτά – μα πιοτί κανείς δε θα πιεί, καθώς εσύ λείπεις!

Petit, Odette, Voisin, Wanda, Abu Firas, chevalier poète, choix de poèmes traduits et présentés par…, Éditions Publisud, Paris 1990, ποίημα αριθμός 50, σελ. 101.
μετάφραση δική μου, αραβικό κείμενο και μελέτη της γαλλικής μετάφρασης)
Η δομή του ποιήματος φανερώνει με την επιλογή των λέξεων, νόημα πολύ εκτενέστερο από τη σημασιολογική βαρύτητα των τεσσάρων προτάσεων. Εντύπωση κάνει η επιλογή της πρώτης λέξης του κάθε στίχου: ο πρώτος είναι η κλητική με την οποία απευθύνεται ο ποιητής στον άρχοντα, και στους τρεις άλλους στίχους ένα ρήμα στον ‘αόριστο’, στην πιο λιτή μορφή του:
يَايّها
نَتَجَ
رَاعَ
حَضَرَ
Και η ομοιοκαταληξία, ακόμα πιο έντονη στα υπονοούμενα:
ساحب
سحائب
حبائب
غائب
Η αναλογία των δύο πρώτων στίχων θυμίζει το χριστιανικό λειτουργικό κείμενο όπου το ένδυμα του βασιλέα είναι παρόμοιο με το ένδυμα της οικουμένης: ‘πορφύραν περιβάλετο, ο περιβαλλόμενος της γην νεφέλαις’. Και τελικώς, ο περιβαλόμενος τον χιτώνα της δόξης, είναι ‘ΑΠΏΝ’, καλυμμένος μέσα στη δόξα του…