χτες το κύμα. στο τριανόν

το κύμα.
γερμανική ταινία που ευτυχώς πέρσι δεν είχα χάσει.
η ελληνική ψυχιατρική εταιρεία στον κύκλο 'κινηματογράφος και βία', είχε χτες μεσημέρι προβολή στο τριανόν την ανωτέρω ταινία, και μετά συζήτηση.
το άλλο σάββατο, στις 12 το μεσημέρι, θα υπάρχει προβολή και συζήτηση για το κινηματογραφικό έργο 'το πείραμα'.
ιδιαίτερα καλαίσθητη η αφίσα-πρόγραμμα του κύκλου 'κινηματογράφος και βία'. ευρηματική και πανέξυπνη, κυριολεκτικά ντουμπλουφάς, μου λέμε κι εμείς οι αγράμματοι. αφίσα-πρόγραμμα καλαίσθητη και έξυπνη απ' όποια μεριά κι αν τη βλέπεις.
και κάτι ακόμη, όχι αμελητέο: 5 ευρώ η είσοδος.
κι ακόμη κάτι, επίσης σημαντικό: δημοκρατικότητα και προσήνεια στη συζήτηση.

το κύμα είναι συγκλονιστικό έργο. το έβλεπα δεύτερη φορά με κομμένη σχεδόν την ανάσα.
θαύμασα κι ακούμπησα ακόμη περσότερο στη μουσική του φιλμ, εξαιρετική και ροκατζίδικη, ή χέβυμεταλλάδική, ξέρω γω; για μένα μια μουσική ταύτισης, αφού θα μπορούσα να είμουνα στη θέση και την ηλικία του καθηγητή, αν όχι του πρωταγωνιστή, του αλλουνού που βαριόντουσαν οι μαθητές του.
το θέμα ίσως το ξέρετε: βιωματική διδασκαλία που δεν ξέρεις μέχρι πού μπορεί να σε πάει.
προσπαθώντας ο περίπου αναρχο-αριστερός καθηγητής να μυήσει τα παιδιά σ' αυτό που ίσως μίσησε χωρίς να γνωρίζει από μέσα,
αρχίζει να ζει με την τάξη του την έννοια της απολυταρχίας. τα παιδιά γοητεύονται και οδηγούνται στο άκρο. το ίδιο κι ο καθηγητής τους. δε λέω περσότερα για να μη σας χαλάσω το σουσπένς που λένε οι πορτογάλλοι, γιατί όντως είναι μια ταινία που αξίζει να δείτε και να ακούσετε.
για μένα, θέμα της είναι η χειραγώγιση, αν και λάθος λέξη.
χειραγώγηση είναι να παίρνεις ένα τυφλό να τον περάσεις απέναντι, ένα παιδί να του μάθεις να γράφει, ετυμολογικά είναι μια καθάρια λέξη.
όμως χειραγώγηση σήμερα σημαίνει κατά την ταπεινή μου γνώμη μια μέθοδος αδιαφανής χάρη στην οποία οδηγείς ψυχές κάπου όπου οι ίδιες δεν ελέγχουν προς τα πού πηγαίνουν.
ήτοι, χειραγώγηση είναι η δημιουργία ανθρώπινης μάζας.
κόβεις δλδ ανθρώπους-δέντρα, τους κάνεις πολτό, και φτιάχνεις μια εφημερίδα με τις ιδέες σου.
αυτό είναι χειραγώγηση.
πλαίσιό της η αναρρίχηση μέσω μιας 'δημοκρατίας' ή μιας 'δημοκρατικής διαδικασίας': όταν ο καθηγητής αποφασίζει να διδάξει έτσι το απεχθές ή απλώς άγνωστο στο βάθος του πληγωτικό θέμα της απολυταρχίας, αρχίζει με τον πιο 'δημοκρατικό' τρόπο, εκλογές.
σκαλί ένα.
σκαλί δύο: μια κάλυψη χειραγώγησης με δήθεν θετικές ρίζες: δύο παραδείγματα:
1. 'να σηκώνεστε όταν μιλάτε, παίρνουν αέρα τα πνευμόνια σας, νιώθετε καλύτερα' (βέβαια έλειπε η διευκρίνηση 'να σηκώνεστε όταν μιλάτε μπροστά σε μένα τον αρχηγό'
2. 'να φοράμε το ίδιο για να φαινόμαστε ίσοι' εδώ περσεύει η λέξη 'ίσοι'. απόδειξη ότι το όνομα της ομάδας που σχηματίστηκε και ονομάστηκε 'το κύμα' έφτασε να φορά πάντα το άσπρο πουκάμισο της πρώτης επιλογής, και το οποίο δεν ήταν ιδιαίτερα φτηνό...

ο σκηνοθέτης λοιπόν, πραγματικά φοβερός στην ταινία αυτή όπως και σε άλλες, αριστουργηματικές κατά τη γνώμη μου ταινίες όπως 'οι ζωές των άλλων' ή 'οι τελευταίες μέρες' (αν δεν κάνω λάθος κι αυτή δικιά του είναι, άσε που δε θυμάμαι το όνομά του)
έχει τη δύναμη της διαφάνειας στην 'προβολή' του θέματός του.

α. το σχολείο στο οποίο αναφέρεται η ιστορία του
έζησα σε μικρότερη κλίμακα σ' ένα τέτοιο σχολείο. ακριβώς αυτή ήταν η σχέση των μαθητών με τους δασκάλους τους τη δεκαετία του 70, όταν κι εγώ φοιτούσα μαθήτρια στο βέλγιο. υπήρχε μια απόλυτη δημοκρατία στους τρόπους τουλάχιστον. σε γαλλόφωνο χώρο που ήμουν εγώ, ο καθηγητής απευθυνόταν σε μας τους μαθητές στον πληθυντικό, από την πρώτη γυμνασίου και μετά. κι εμείς φυσικά, το ίδιο. οι σχέσεις μεταξύ καθηγητών και μαθητών ήταν σαφέστατα πολύ πιο ξεκάθαρες από τις εδώ, όπου 'ιδιαίτερες' σχέσεις υπάρχουν, είτε μέσω των γονέων είτε μέσω των μαθημάτων καμιά φορά. εκεί ο μαθητής είναι πιο επάγγελμα από ό,τι εδώ, και για το λόγο αυτό, πιο δημοκρατικές σχέσεις: ο τούρκος μετανάστης ενσωματώνονταν καλύτερα δίπλα στο ζάπλουτο μαθητή. άλλωστε στη βόρειο ευρώπη ο ζάπλουτος μαθητής θα είναι στο δημόσιο σχολείο, κι όχι όπως εδώ, στην αριστοκρατική λασποελίτ συγκεκριμένων και πολλών γνωστών μεγάλων ιδιωτικών σχολείων. στη βόρειο ευρώπη κάποιος πηγαίνει σε ιδιωτικό σχολείο μόνο αν έχει σοβαρό πρόβλημα. αλλιώς πάει στο σχολείο της γειτονιάς ή επιλογής του, που έχει, όπως αυτό το σχολείο που δείχνεται εκεί, ό,τι φαίνεται: χώρο, πάρκιν για αυτοκίνητα μαθητών και καθηγητών μαζί (καμιά διάκριση, όπως εδώ που ζούμε τις διακρίσεις, ακόμη κατουράμε σε άλλες τουαλέτες εδω, καθηγητές-φοιτητές, το βάζει ο νους σας;), πάρκιν για ποδήλατα, πισίνα, κλπ κλπ.
έτσι η κοινωνική ενσωμάτωση βέβαια είναι πιο εύκολη.
εδώ στη χώρα της δημοκρατίας ακόμη κι οι λεγόμενοι δημοκράτες πολιτικοί βάζουν τα παιδιά τους σε μεγάλα ιδιωτικά σχολεία.
πώς να δημιουργήσεις δημοκράτες μαθητές; το σύστημά μας δημιουργεί διαπλεκόμενους ή επαναστάτες...

β. ο σκηνοθέτης με την ίδια διαφάνεια περιγράφει τον τρόπο ζωής των παιδιών που μπαίνουν ή δε μπαίνουν (ελάχιστα) στην ομάδα:
να ο τούρκος με την οικογένειά του στους καναπέδες γύρω από την τηλεόραση (ακριβώς ίδια εικόνα βίωνα στα σπίτια των ελλήνων μετανασστών στο βέλγιο),
να η γερμανίδα που μεγάλωνε με το μάη του 68 εκπεφρασμένο από την καθημερνότητα των γονιών της,
να το αγόρι που μιλά στους γονείς για το τι βιώνει στο σχολείο κι ο διάλογος είναι διάλογος κωφών, με αποτέλεσμα ο μικρός αυτός να είναι το φινάλε της ιστορίας
να το άλλο αγόρι που βλέπει να χαμουρεύεται η μητέρα του απορρίπτοντας απόλυτα την ύπαρξη του γιου της
να το άλλο κορίτσι να μην έχει ταυτότητα γιατί λείπει η ταυτότητα απο το σπίτι των γονιών της

δλδ ο σκηνοθέτης το ίδιο βιωματικά όπως ο καθηγητής στο έργο, εξηγεί στο θεατή με ποιά αίτια η χειραγώγηση είναι όχι μόνο εφικτή, αλλά και απορροφητική κοινωνικών κραδασμών.

ο μέσος όρος της τάξης απορροφάται από την ομάδα ανώνυμα και ήπια. τα ακραία κοινωνικά περιστατικά, δημιουργούν μέσα στην ομάδα τις ακραίες της λύσεις, και οι ακραίες λύσεις είναι η έκφραση της βίας.
ίδια βία κατά του εαυτού και κατά του συνόλου, δλδ είναι έκφραση μη-ένταξης.
έτσι ο νεαρός τιμ, που έχει λεφτά μα δεν έχει διάλογο, διεκδικεί να ενταχθεί. να ενταχθεί κάπου, γιατί αυτό είναι το πρόβλημά του, καθαρά ψυχιατρικό, το πρόσωπο του μικρού είναι καλά επιλεγμένο: πρώτα 'προσφέρει' ναρκωτικά, ζητώντας να μπει στην ομάδα των συγκεκριμένων παιδιών, ελπίζει να βιώσει την ομάδα μπαίνοντας στο 'κύμα', αλλά κι εκεί δεν το καταφέρνει παρά μόνο επιφανειακά: ο χαρακτήρας και τα βιώματά του το οδηγούν σε εντελώς ακραίες συμπεριφορές. κι όταν όλοι αποφασίζουν καλώς-κακώς να τελειώσει 'το κύμα', αφού βγαίνουν οι άλλοι, αυτός δεν μπορεί -όπως πάντα δε μπορεί να βγει από τα αδιέξοδά που κουβαλάει-, και δίνει τέλος έτσι όπως το δίνει.

χειραγώγηση λοιπόν και έλλειψη διαφάνειας είναι το θέμα αυτού του απίστευτου, και κοντά στην πραγματικότητα, έργου.
βία είναι η έκφραση του βιωμένου δράματος.
ψυχανανλυτικά αξίζει μια ιδιαίτερη μελέτη αυτό το έργο.

οι συμβολισμοί του, πολυ καλοδουλεμένοι. διαρκείς. που μπορούν να οργανώσουν το έργο δομικά, και να μπορείς να κάνεις ανάλυση αλά ζάκομπσον...

άντε τώρα, τι τα γράφεις όλα αυτά; ε, είναι γιατί με πονάει το σαγόνι μου. από την τούμπα της πέμπτης.